|
ΠΡΩΘΥΣΤΕΡΑ
τ’ ατσάλινα βιολιά του πεπρωμένου
I
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΩΡΕΙΑ
ΟΙ ΔΥΟ ΓΕΦΥΡΕΣ
Από τα ουράνια τόξα κάτω ως τις αερογέφυρες
είδα τους φίλους μου έναν-έναν να εκτοξεύονται
προς τις πλωτές ή κρεμαστές του διαστήματος
Εγώ κρατώ τις δυό σημαίνουσες του βίου μου
Η μια να τρίζει ως τον Ευφράτη και τον Δούναβη
κι η μυσταγωγική της Ελευσίνας, σχίζοντας στα δυό
με τους γεφυρισμούς της τα Ελευσίνια Μυστήρια
Μ’ αυτούς στο στόμα: χωρατά και μαστιγώματα
του λόγου και αντιλόγου
μέσα από νέες σκαλωσιές περνώντας το κατώφλι
μπήκα στο εργαστήρι
κι έγινα εκεί ένας γεφυροποιός της ποίησης
PRIMULTIMO
i violini d’acciaio del destino
I
TRIBUNE STORICHE
I DUE PONTI
Sotto gli arcobaleni fino ai cavalcavia
vidi i miei amici uno ad uno proiettarsi
verso i galleggianti o pensili dello spazio
Io tengo i due significanti della mia vita
Quello che cigola fino all’Eufrate e al Danubio
e l’altro iniziatico di Eleusi a scindere in due
con i suoi dileggi i Misteri Eleusini
Con questi in bocca: motteggi e scudisciate
della dizione e contro-dizione
mediante nuove impalcature passando la soglia
entrai nel laboratorio
e lì conciliatore della poesia divenni
Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗ
Αυτός δεν είναι ο γυρισμός του μετανάστη
(«Πήγε λαντζιέρης και γύρισε αμερικάνος..…»)
είναι αλλοτρίωση και αντιστροφή πορείας
Ο ένας μισός έμεινε εκεί να αντιπαλεύει
ένα σκαλί επάνω-κάτω από τους άλλους
τους ρέστους βιοπαλαιστές ή εμιγκρέδες
Δεν είχε ιδέα από Ηνωμένες Πολιτείες
ούτε και ρώτησε πόσα δολάρια κάνει
η χαλκευμένη της εισόδου Ελευθερία
Ο άλλος μισός γύρισε παίκτης-χαρτοπαίχτης
Τώρα είναι πιόνι στη σκακιέρα της Ευρώπης
δούλος ή απόβλητος του ευρώ στην Ευρωζώνη
IL RITORNO DELL’EMIGRANTE
Non è questo il ritorno dell’emigrante
(“È andato lavapiatti e ritorna americano...”)
è alienazione e inversione di percorso
Una metà è rimasta lì a combattere
un gradino sopra o sotto gli altri
i derelitti manovali o emigrati
Non sapeva nulla degli Stati Uniti
né mai chiese quanti dollari costasse
la Libertà insidiosa (*) dell’ingresso
L’altra metà fece ritorno giocatore – di carte
Adesso è pedina sulla scacchiera dell’Europa
servo o reietto dell’euro nell’eurozona
(*) In greco χαλκευμένη dal verbo χαλκεύω nel duplice senso di “produrre in bronzo” e “macchinare, insidiare”, riferito alla statua della Libertà e al suo significato “americano”.
ΠΑΡΑΜΕΘΟΡΙΑ
Ψηλά απ΄ τη Θράκη μ’ όρθια κεφαλή
στέκει η Ροδόπη και κοιτά με δέος
τα Αιγαία νερά βαμμένα κόκκινα
Ξεσπά φουρτούνα
τρέχει ο ναύκληρος
τρέχει όλη η Λέσβος
τρέχει η Χιός
κι απ’ το Φαρμακονήσι
ως το Αϊβαλί
πλέουν οι μάνες
μισοζώντανες
με τα μωρά τους
στο βυζί
κι από τη μιά
στην άλλη ακτή
ορμά το κύμα
αγέρινη θηλιά
και της τ’ αρπάζει
μέσ’ από την αγκαλιά
τα ολιγοήμερα
AI CONFINI
su dalla Tracia a testa alta
Rodope s’erge a guardar sgomenta
in basso le acque egee tinte di rosso
Burrasca esplode
corre il nostromo
tutta Lesbo corre
e corre Chio
e le madri a galla
da Farmakònisso
ad Aivalì
semimorte
coi neonati
sulla mammella
e balza da una
costa all’altra
l’onda
cappio ventoso
strappandoglieli
d’entro le braccia
gli appena nati
ΕΙΔΑ ΤΑ ΤΕΙΧΗ
Φωνή βοώντος γοερά πίσω απ’ τους τοίχους
Δεν είναι οι τοίχοι του ερημίτη Είναι τα τείχη
λαών – και με προτεταμένους τους λαιμούς
ομήρων και αγαλμάτων που αποκεφαλίζονται
Είδα τα τείχη της Παλμύρας να γκρεμίζονται
Κι απ’ τα Βαλκάνια πέρα ως τη Μέση Ανατολή
με τα περάσματα κλειστά πάνω απ’ τα σύνορα
τείχη γκρεμίζονται και νέα τείχη χτίζονται
VIDI LE MURA
Voce clamante lamentosa dietro i muri
Non sono dell’eremita i muri Sono le mura
di popoli con le gole protese
di ostaggi e di statue decapitate
Le mura di Palmira vidi abbattersi
E su dai Balcani fino al Medio Oriente
con i transiti sbarrati ai confini
mura si abbattono e mura nuove si ergono
II
ΠΡΟ-ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΣ
1
Ο δρόμος έβγαζε σε νεοκλασικά ερειπωμένα
Και τότε σαν από ένα ρήγμα του αετώματος
μπήκε και βγήκε αστραπιαία, σέρνοντας
- τί έκθαμβη θέα! - τη σκυτάλη ενός ονείρου
Τί πτήση, έλεγε η Αθηνά - μιά πτήση αέτεια
εκείνη τη στιγμή που ξεπηδούσε πάνοπλη
απ’ το κεφάλι ενός θεού που έσταζε αίμα
- έρωτες και αίμα –
ενός θεού βουλιμικού και πατροκτόνου
του γιού του Κρόνου και δισέγγονου
του Χρόνου
II
TEMPO PREISTORICO SPAZIO-TEMPO
1
La strada faceva capo a rovine neoclassiche
E allora come da una fessura del frontone
entrò ed uscì fulminea trascinando
- mirifica visione! – l’annunzio di un sogno
Che volo, diceva Atena – un volo aquilino
in quel momento balzando in armi
dalla testa di un dio sangue stillante
- amori e sangue -
un dio bulimico e parricida
figlio di Saturno e pronipote
del Tempo (*)
(*) In greco assonanza fra Κρόνος (Saturno) e Χρόνος (Tempo).
2
Που ξεπηδούσε πάνοπλη η πάνσοφη
που ξεπηδούσε πάνσοφη
και πίσω της το ποίημα
2
Balzando in armi tutta sapiente
balzando sapientissima
e dietro a lei la poesia
3
Κάθισα αντίκρυ της καρφώνοντας το βλέμμα
στη μαρκίζα
στα αιματωμένα ηλεκτροφόρα σύρματα
που τ’ άγγιξε καθώς κατέβαινε εξ ουρανού
- δεύτερη ξώφαλτση σπαθιά - κρυμμένη
κάτω απ’ τα πούπουλα της άχραντης
κοιλιάς της
3
Dirimpetto le stetti con lo sguardo inchiodato
sulla pensilina
sugli elettriferi fili insanguinati
che sfiorò scendendo dal cielo
- seconda sciabolata di striscio - nascosta
sotto le piume del suo ventre
immacolato
4
Ψυχές μετέωρες στο χείλος της βεράντας
- ὡς ἐν μεταιχμίῳ -
- Κάτω τ’ οδόστρωμα
η ποδοπατημένη Αθήνα
κι απάνω ο ουρανός κεραυνοκρούστης
εκείνη, ξένος φτερωτός του διαστήματος
κι εγώ χωρίς πτερύγια, σκυμμένος
στο κατακάθι του καφέ
και της αβύσσου
4
Anime vaganti sul ciglio della terrazza
- ut in intermedio -
Di sotto il selciato
Atene calpestata
e di sopra il cielo fulmine battente
lei, alato estraneo dello spazio
ed io, senza alette, chino
sul fondiglio del caffè
e dell’abisso
5
Αυτή η πρωτεύουσα κι η χώρα, είπε,
είναι δική μου
- Και δική μου, είπα
Είναι χιλιοδαρμένη από τα πόδια μου
κάθε της βήμα και σπασμός μου αντιφώνησα
5
Questa capitale e questa terra, disse,
è mia
- Ma anche mia, dissi
Mille volte percossa dai miei piedi
ogni suo passo uno spasimo mio replicai
6
Κι αφού παραληρήσαμε εκεί ώρα πολλή
για τη Βαβέλ ενός σφοδρού κατακλυσμού
από άναρθρες φωνές κι άλλα τσουνάμια
απ’ όπου σώθηκε ένα πουλί
που μας μιλεί
κι ο κόσμος να λοξοδρομεί τρεκλίζοντας
μες στα στενά της γειτονιάς της αγοράς
κι όλου του Νότου
κι αφού παραμιλήσαμε εκεί για όλα αυτά
αυτή με τα σπασμένα χέρια σαν φτερά
ο άλλοτε αετοφόρος του ουρανού
Κι εγώ
διπλώνοντας τα δύο φτερά σαν αγκαλιά
έλα να πάμε, είπα:
απ’ την κατάβαση
να δούμε την επαγγελλόμενη ανάβαση
6
E dopo aver a lungo delirato lì
per la Babele di un impetuoso diluvio
di voci disarticolate ed altri tsunami
donde un uccello si salvò
che ci parla
e il mondo che devia barcollando
nei vicoli del vicinato del mercato,
e di tutto il Sud
e dopo aver lì farneticato su tutto questo
lei con le mani come ali spezzate
una volta aquilifero del cielo
Ed io
piegando le due ali come un abbraccio
vieni che andiamo, dissi:
dalla catabasi
a veder l’annunziata anàbasi
7
Μεσ’ απ’ τις χωριστές γεννήτριες της φωνής
τραυλίσαμε
Έτσι ψελλίσαμε έτσι κελαηδήσαμε κι οι δυό
7
A traverso i separati generatori della voce
abbiamo balbettato
Così abbiamo farfugliato così gorgheggiato tutt’e due
III
ΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΥΛΑΚΙΑ
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ
ΜΗ ΦΩΝΑΣΚΕΙΣ
Μετά την εποχή των αγενών μετάλλων
τη βασιλεία του τροχού κι ως τη διάσπαση
του ατόμου
ιδού που αναβο-σβήνει και για σένα
η ηλεκτρονική επανάσταση της ύλης
και αντιύλης
Μη φωνασκείς λοιπόν χέρι που γράφεις
μη θορυβείς και πάψε να χειρονομείς
πίσω απ’ τις λέξεις
Το ιμπέριουμ της φωνής σου τέρμα!
III
GLI ULTIMI AVAMPOSTI
LINGUA E SCRITTURA
NON SBRAITARE
Dopo l’età dei rozzi metalli
del regno della ruota e fino alla scissione
dell’atomo
ecco che pure per te balugina
la rivoluzione elettronica della materia
e antimateria
E dunque non strepitar mano che scrivi
non sbraitare e smettila di gesticolare
dietro alle parole
Basta con l’imperio della tua voce!
ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ
Τη βασιλεία του τροχού;… Τί απόσταση
και στασιμότητα του ατόμου είν’ αυτή
Τί τροχηλάτης χρόνος!
Της ύφανσης και του αργαλειού έπρεπε να πω
που έμπαινε μέσα η μάνα και στημόνιαζε
με η σαΐτα πέρα-δώθε κι έβγαινε το υφάδι
Χρόνος του αείροου ιστού, της μεταποίησης
που η μάνα ύφαινε και η κόρη τραγουδούσε
Μα πού ‘ναι το τραγούδι και ο αείροος ιστός;
Πού είναι τώρα η μεταποίηση;
TRASFORMAZIONE
Del regno della ruota?...Che distanza
e staticità dell’individuo (*) è questa
Che tempo rotabile!
Di telaio e di tessitura dovevo parlare
quando la mamma entrava a filar l’ordito
e la spola andava qua e là e usciva la trama
Tempo di tela semprefluente, e trasformazione
quando la mamma filava e la figlia cantava
Ma dove sta il canto e la tela semprefluente?
Dov’ è adesso la trasformazione?
(*) Gioco di parole nel testo greco dove άτομο è l’atomo ma anche l’individuo.
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ;
Ο θάνατος του λόγου; - ‘Όχι!
Όχι, όχι - Υπάρχουν τρόποι
Υπάρχει πίσω απ’ τη γραφή
το σώμα της
το σώμα της γραφής που ασπαίρει
στις αγορές και στα χρηματιστήρια
ασπαίρει και αυθωρεί αναγεννάται
Υπάρχει ακόμη μιά άλαλη γραφή
η επισεσυρμένη
σαν φίδι που έρπει μες στο χαρτοφύλλωμα
με το γλωσσίδι του ν’ ακούς το σύριγμά της
LA MORTE DELLA PAROLA?
La morte della parola? No!
No, no – Vi sono modi
V’è dietro alla scrittura
il suo corpo
il corpo della scrittura che si dibatte
nei mercati e nelle Borse
si dibatte e tosto rinasce
V’è ancora una muta scrittura
che si trascina
come serpe che striscia sul cartaceo fogliame
con la sua lingua ne senti il sibilo
ΤΙ ΘΕΛΕΙ;
Τί θέλει αυτός ο γλωσσαλγής στην αγορά
στη βουερή αγορά τί θέλει ο αναλφάβητος;
με άηχα δάχτυλα μπροστά σ’ ένα μηχάνημα
κρυφός πολύγραφος - κι ο ίδιος πολυγράφος
Γλώσσα ψηφιδωτή γραφή καλειδοσκοπική
κείμενα πολυφωνικά
σωστή Βαβυλωνία
κι άλλα επανωγραμμένα σαν παλίμψηστα
Κι η πόλη με τις ποδοπατημένες αρτηρίες της
- η πόλη μας -
κι αυτή παραδομένη στους γραφειοκράτες
COSA VUOLE?
Cosa vuole questo ciarlone al mercato
al mercato schiamazzante cosa vuole l’analfabeta?
con le dita mute davanti a una macchina
segreto ciclostile - ed egli stesso polìgrafo (*)
Lingua mosaicata scrittura caleidoscopica
testi polifonici
davvero una Babilonia
e quant’altro sovrascritto come palinsesto
E la città con le sue arterie calpestate
- la nostra città -
anch’essa abbandonata ai burocrati
(*) La distinzione greca, quasi un gioco di parole, πολύγραφος (apparecchio per produrre molte copie) e πολυγράφος (colui che scrive molto) si perde nella traduzione italiana.
ΨΥΧΗ ΨΥΧΗ ΜΟΥ
Πρόλαβε κι είδε όπως παλιά την τροχιά
ν’ αναβοσβήνει ενός ναυάγιου κοσμικού
Ψυχή ψυχή μου, νά που φτάσαμε ως εδώ
στην τελευταία θέα αυτού του ταξιδιού
καθώς επάνω απ’ τη βουή του κύματος
ο τιμονιέρης που τινάχτηκε απ’ το σκάφος
γύρισε κι είδε τη συντέλεια, παίρνοντας
την κάτω βόλτα
ANIMA, ANIMA MIA
Fece in tempo a veder baluginare
la traiettoria di un naufragio cosmico
Anima anima mia, ecco che sin qui siamo giunti
all’ultima visione di questo viaggio
mentre sopra il frastuono delle onde
il timoniere scaraventato dallo scafo
si volse a guardar la fine del mondo
precipitando
ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ
Ξύπνησα σαν από ‘ναν εφιάλτη και είπα Χαίρε
Χαίρε ζωή που είχα την τύχη να μου χαριστείς
και σ’ έζησα
Σε ζώστηκα όπως ένας ποιητής την πανοπλία του
με το γλωσσάρι στο ‘να χέρι, στο δεξί μου το δοξάρι
Σε κάθε δοξαριά ο γαλαξίας ν’ αντηχεί χορεύοντας
κατά τη θεωρία, είπαν, των «ουράνιων χορδών»
του σύμπαντος
COMMIATO
Come da un incubo mi son destato Salve ho detto
Salve vita fortunato per averti avuta e averti
vissuta
Di te mi son cinto come un poeta della sua corazza
il glossario in una mano nella destra l’archetto
E ad ogni archeggio la galassia a risonar danzando
secondo la dottrina, dicono, delle “celesti corde”
dell’universo
| 
Jannis Dallas